दिवाळी पाडवा आणि बलिप्रतिपदा दिवस

      दिवाळीच्या सुवर्णमालिकेतील चौथा दिवस म्हणजेच “पाडवा”! आनंद, प्रेम आणि स्नेहाचा दिवस. या दिवसाचे पवित्रत्व केवळ सोनेरी ऊषेनेच नव्हे, तर आपल्या संस्कृतीच्या भक्तिभावाने उजळते. 
        पौराणिक कथेनुसार दानशूर राजा बळी विष्णूची मनापासून भक्ति करत होता. त्याच्या दानशौर्यावर भारावून, विष्णूंनी वामनावतार धारण केला आणि तीन पावलांत पृथ्वी, आकाश आणि पाताळ व्यापले. बळीने आपलं सर्व अर्पण केलं, पण विष्णूंनी त्याच्या भक्तीसमोर नतमस्तक होऊन त्याला वर्षातून एक दिवस पृथ्वीवर यायची परवानगी दिली. त्यामुळेच बळीप्रतिपदा हा दिवस “राजा बळी” पृथ्वीवर येतो असा भक्तिपूर्ण विश्वास आहे.
      या दिवशी भगवान विष्णूंनी बलिराजाला पाताळात नेऊन सत्तेवर मर्यादा घातली, पण त्याच्या भक्तिभावाने प्रभावित होऊन वर्षातून एकदा पृथ्वीवर येण्याचा वर दिला. हा तोच दिवस “बलीप्रतिपदा” म्हणून साजरा केला जातो.
     या दिवशी पृथ्वीवर सत्य, दानशीलता आणि भक्तीचा अधिपती राजा बळी याच्या पवित्र आठवणींना अभिवादन केले जाते. श्रीविष्णूने वामन रूप धारण करून बळीचा अभिमान तोडला नाही, तर त्याच्यातील दानशीलतेला अमरत्व दिले. त्या कृतीमागे अन्याय नव्हता, तर धर्मरक्षणाची आणि समभावाची प्रेरणा होती. म्हणूनच हा दिवस ‘राजा बळी परत येईल’ या श्रद्धेने साजरा केला जातो. जनमानसात अशीच आहे आणि भक्तीच्या विजयाचे हे प्रतीक आहे.
    स्त्रियांसाठी हा दिवस विशेष मानला जातो. विवाहबंधनातील सन्मान, कृतज्ञता आणि सहजीवनातील साजिरा सोहळा म्हणजे पाडवा. या दिवशी पत्नी पतीच्या आयुष्याची मंगल कामना करते, पती तिच्या सन्मानाची आणि साथीतल्या नात्याची कबुली देतो. एकमेकांच्या कपाळावर ओवाळणी घेताना ज्या डोळ्यांत प्रेम आणि ऋणानुबंधनाचे तेज दाटून येते, त्याला शब्दांची गरज भासत नाही.
     दिवसभर घराघरांत गोडाचा आणि स्नेहाचा सुगंध दरवळतो. आकाशकंदील झुळझुळतात, भाकरवडी, श्रीखंड, चिवडा, खीर यांच्या वाढलेल्या थाळ्या घरच्या थोरामोठ्यांसमोर सजतात. लहानग्या मुलांना या दिवसाची ओळख होत राहते, “हा तो बळी राजा येण्याचा दिवस!”
      हा दिवस समाजात समानतेचा संदेशही देतो. बळीचे राज्य म्हणजे ‘सर्वांचा आनंद, सर्वांचा अधिकार’  ही कल्पना आजच्या काळातही समाजासाठी प्रेरणादायी आहे. म्हणूनच बळीप्रतिपदेचा उत्सव फक्त भक्तिपूर्वक नव्हे तर मूल्यपूर्वक साजरा करावा.
      या दिवशी आपण सगळ्यांनी हा संकल्प करावा की आपल्या मनातील अभिमान, मत्सर, आणि अहंकार यांना वामनासमान विवेकाने पायघडी द्यावी; आणि बळीच्या दानशीलतेप्रमाणे सद्भावना पसरवावी. दिवाळीतील प्रकाश जसा अंधःकार घालवतो, तसाच हा दिवस जीवनात माधुर्य आणि आध्यात्मिक उजेड फुलवतो.