सोनेरी पर्व: धनत्रयोदशीचा उत्साह !

          भारतीय संस्कृतीतील सर्वात मोठा आणि आनंदी उत्सव म्हण जे दिवाळी. हा सण म्हणजे केवळ दिव्यांची रोषणाई नसून, तो उत्साह, चैतन्य आणि मांगल्याचा एक भव्य महोत्सव आहे. या पंचदिवसीय उत्सवाची खरी सुरुवात होते ती धनत्रयोदशी अर्थात 'धनतेरस' या सणाने.​'धनत्रयोदशी' हा दोन शब्दांनी बनलेला आहे -'धन' म्हणजे संपत्ती आणि 'त्रयोदशी' म्हणजे आश्विन महिन्यातील कृष्ण पक्षातील तेरावी तिथी. या तिथीला हा सण साजरा केला जातो, म्हणून याला 'धनत्रयोदशी' असे नाव पडले आहे. या दिवशी भगवान धन्वंतरी, देवी लक्ष्मी आणि धनाची देवता कुबेर यांची पूजा करण्याची विशेष परंपरा आहे. धनत्रयोदशीच्या पाठीमागे अनेक पौराणिक कथा जोडलेल्या आहेत, ज्या या सणाचे महत्त्व अधोरेखित करतात. समुद्रमंथनाच्या वेळी चौदा रत्ने बाहेर आली. त्यापैकी, 'अमृत कलश' (अमृताचा कलश) घेऊन भगवान धन्वंतरी प्रकट झाले. धन्वंतरी हे देवांचे वैद्य आणि आयुर्वेदाचे जनक मानले जातात. त्यांचा जन्म याच दिवशी झाला असल्याने, हा दिवस 'धन्वंतरी जयंती' म्हणूनही साजरा केला जातो. या दिवशी त्यांची पूजा केल्याने आरोग्य, दीर्घायुष्य आणि व्याधींपासून मुक्ती मिळते, अशी श्रद्धा आहे.या दिवशी अकाली मृत्यू टाळण्यासाठी यमराजासाठी दीपदान करण्याचीही प्रथा आहे. याला 'यमदीपदान' म्हणतात. सायंकाळी घराच्या मुख्य प्रवेशद्वाराजवळ किंवा दक्षिण दिशेला एका पणतीत तेल घालून ती प्रज्वलित केली जाते. एका पौराणिक कथेनुसार, राजा हेमाच्या मुलाचे आयुष्य केवळ सोळा वर्षांचे होते, परंतु त्याच्या पत्नीने धनत्रयोदशीच्या रात्री दीपदान करून यमदूतांना अडवले आणि पतीचे प्राण वाचवले, तेव्हापासून ही प्रथा रूढ झाली. धनत्रयोदशीला देवी लक्ष्मी आणि धनाचे रक्षक कुबेर यांचीही पूजा केली जाते. या दिवशी लक्ष्मीची पूजा केल्यास घरात धन, वैभव आणि समृद्धी नांदते. कुबेर देवाच्या पूजनामुळे घरात कधीही पैशाची कमतरता भासत नाही, असे मानले जाते.​या दिवशी सायंकाळी प्रदोष काळात पूजा करणे शुभ मानले जाते. घराची आणि विशेषतः पूजास्थानाची स्वच्छता केली जाते. घरावर आकर्षक रोषणाई केली जाते. एका पाटावर लाल वस्त्र पसरून त्यावर धन्वंतरी, लक्ष्मी आणि कुबेर यांच्या मूर्ती किंवा प्रतिमा स्थापित केल्या जातात. या दिवशी लोक आपल्याकडील सोने-चांदीचे दागिने, नाणी, मौल्यवान वस्तू किंवा व्यवसाय संबंधित कागदपत्रे आणि नवीन खरेदी केलेली भांडी, धान्य हे पूजेत ठेवतात आणि त्यांची पूजा करतात. यमदीपदान करण्यासाठी घराबाहेर दक्षिण दिशेला एक दिवा लावला जातो. धनत्रयोदशीला नवीन वस्तू खरेदी करणे अत्यंत शुभ मानले जाते. या खरेदीमुळे घरात वर्षभर भरभराट होते, अशी श्रद्धा आहे.
या दिवशी नवीन भांडी (विशेषतः पितळ किंवा तांबे) खरेदी करण्याची प्रथा आहे. समुद्रमंथनातून धन्वंतरी अमृत कलश घेऊन प्रकट झाले होते, त्याचे प्रतीक म्हणून भांडी खरेदी केली जातात. सोने-चांदीचे दागिने किंवा नाणी खरेदी करणे अत्यंत शुभ मानले जाते, कारण ते समृद्धी आणि स्थैर्याचे प्रतीक आहेत. नवीन झाडू विकत घेणे हे देखील शुभ मानले जाते. झाडू हे घरातून दारिद्र्य  दूर करण्याचे आणि सकारात्मक ऊर्जा आणण्याचे प्रतीक मानले जाते. या दिवशी धणे किंवा अन्य पूजेचे साहित्य खरेदी करणे शुभ मानले जाते. धनत्रयोदशी हा केवळ संपत्तीचा सण नाही, तर तो आरोग्य (धन्वंतरी), दीर्घायुष्य (यमदीपदान), धन (लक्ष्मी-कुबेर) आणि शुभेच्छा यांचा संगम आहे. हा सण आपल्याला केवळ भौतिक धनाची नाही, तर ज्ञानाचे धन, सुखाचे धन आणि निरोगी आयुष्याचे धन जपण्याची शिकवण देतो. या मंगलमय दिवसाने दिवाळीच्या उत्सवाला सुरुवात होते आणि घरात आनंद, समृद्धी व सकारात्मकतेचा प्रकाश भरतो.